سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)در چهارم نوامبر 1946 تاسیس شد و در شانزدهم نوامبر همان سال چهل و شش کشور از جمله ایران اساسنامه آن را امضا کردند. یونسکو در بند اول اساسنامه خود، هدف از تشکیل این سازمان را چنین بیان می‌دارد: ” کمک به استقرار صلح و امنیت از طریق همکاری میان ملت‌ها در زمینه‌های آموزش، علوم و فرهنگ به منظور افزایش احترام همگان به عدالت، حاکمیت قانون، حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه، بدون توجه به تفاوت‌های نژادی، جنسیت، زبان و مذهب، مطابق با منشور ملل متحد “.
یونسکو برای اینکه بتواند اهداف خود را در قرن بیست و یکم تحقق بخشد، می‌کوشد چالش‌ها و پیامدهای جهانی شدن را با همه پیچیدگی‌هایش درک نموده و به‌تعیین راهبردها و خط مشی‌هایی از مواضع فرارشته‌ای، میان‌رشته‌ای و بین فرهنگی بپردازد، به‌گونه‌ای که همگان از دستاوردهای آن بهره‌مند شوند. یونسکو دراجرای رسالت خود و در ارتباط با جامعه بین‌المللی پنج وظیفه اصلی بر عهده دارد:
آزمایشگاه عقاید: یونسکو به مثابه کانونی فکری به‌عنوان مرکز جهانی مبادله اطلاعات و آزمایشگاه ایده‌ها فعالیت میکند و مطالعات آینده نگرانه انجام می‌دهد.
هنجارسازی: یونسکو نقش سازمان معیارگذار و ناظر جهانی را بر عهده دارد و به صورت‌بندی مسائل فکری، هنجاری و اخلاقی از طریق تدوین دستورالعمل‌ها، توصیه‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی می‌پردازد.
مرکز مبادلات اطلاعات: یونسکو مانند سایر نهادهای تخصصی نظام ملل متحد، حافظ و امانت دار دانش به‌دست آمده در گستره فعالیت‌های خود است و به عنوان مرکز اصلی مبادله اطلاعات در زمینه گردآوری اطلاعات از کشورهای عضو و تبادل و اشاعه برابر و عادلانه در بین آن‌ها فعالیت میکند.
ظرفیت‌سازی: این سازمان از طریق فعالیت‌های آموزشی، علمی و فرهنگی که در کشورهای عضو انجام می‌دهد، تلاش میکند تا توان فنی، علمی و انسانی آن‌ها را برای مشارکت فعال در زمینه‌های فعالیت خود و نیز پرکردن شکاف علمی بین کشورهای شمال و جنوب تقویت نماید.
تسهیل کننده همکاری های بین‌المللی: یونسکو از طریق دفاتری که در سراسر جهان دارد از توانمندی لازم برای اجرای برنامه هایش در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برخوردار است. بر این اساس، یونسکو نقش تسهیل‌کننده‌ای در همکاری‌های بین‌المللی دارد و اجرای موثر طرح‌ها را تضمین میکند.
کمیسیون‌های ملی، نهادهای رابط کشورها با یونسکو در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های تصویب‌شده و پیشبرد اهداف و تعهدات بین‌المللی در خصوص اجرای توصیه‌نامه‌ها و کنوانسیون‌ها هستند. در حال حاضر 195 کمیسیون ملی در کشورهای عضو یونسکو در مناطق مختلف جهان فعالیت می کنند. کمیسیون ملی یونسکو ایران پس از پذیرش عضویت ایران در یونسکو با تصویب مجلس شورای ملی وقت، در سال 1327 تشکیل شد. رسالت اصلی کمیسیون ملی در کشور، تعیین خلأها، تمرکز نیروها بر حوزه‌های اولویت‌دار وبحران‌زای ملی و جهانی و اجتناب از تلاش‌های حاشیه‌ای است. کانون اصلی فعالیت‌ها، مطالعه و بررسی اندیشه‌ها و تبادل اطلاعات و توسعه توان و ظرفیت کشور در زمینه آموزش، علوم، فرهنگ و ارتباطات با توجه به معیارهای بین‌المللی است. راهبرد اصلی در هدایت اقدام‌ها موارد زیر است: تقویت ارتباط بین تحقیقات و سیاست‌گذاری‌ها، شناسایی و تعیین خط مشی‌های موفق، توسعه ظرفیت‌های نهادی و انسانی کشور و حساس‌کردن دولت و جامعه نسبت به موضوع‌های مهم و روزآمد جهانی.
آدرس وب سایت کمیسیون ملی یونسکو: irunesco.org
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو)دارای شبکه های تخصصی متعدد است. از جملۀ این شبکه‌‌ها کرسی‌های یونسکو و شبكه‌هاي دانشگاه‌های همزاد است. این بخش، شامل نهادها و شبکه‌هایی است که تحقیق، تعلیم و توسعه را در آموزش عالی پیرامون یک موضوع خاص در جهان، تشویق و ترویج میکند. در حال حاضر يونسكو داراي حدود 700 کرسی و بیش از 60 شبكه دانشگاهي در سرتاسر جهان است. کرسی‌های یونسکو ارگان‌هایي ملی یا منطقه‌ای است که پیرامون یک موضوع خاص علمی فعاليت مي‌كنند.
برنامۀ دانشگاه‌های همزاد در سال 1992 آغاز شد. هدف از تشکیل این برنامه مقابله باپدیده فرار مغزها در كشورهای جنوب از طریق توسعه همکاری بین دانشگاهی و به اشتراک گذاردن دانش در بین کشورها، بر اساس همبستگی فكری و تفاهم علمی است. برنامه دانشگاه‌های همزاد شامل آموزش، تحقیق و مبادله اطلاعات در بین دانشگاه‌هاست و چارچوبی را برای مبادله اطلاعات در زمینه‌های فعالیت یونسکو یعنی آموزش، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات فراهم میکند. شرکت‌کنندگان اصلی در این برنامه دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی، انجمن‌های علمی، بنیادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی، بخش‌های خصوصی و عمومی فعال در حوزه آموزش عالی است. نوع كار دانشگاه‌های همزاد گسترده و متنوع است که از آن میان می‌توان فعالیت‌های پژوهشی، برگزاری جلسات سخنرانی، گردهمایی و کنفرانس در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، اعزام دانشجو و استاد و تشكیل دوره‌ها و كارگاه‌های آموزشی را نام برد. درحال حاضر یونسكو دارای 60 شبكه دانشگاهی در سرتاسر جهان است.
کرسی‌های یونسکو که در چارچوب شبکه دانشگاه‌های همزاد قرار می‌گیرد، ارگان‌هایی ملی یا منطقه‌ای است که پیرامون یک موضوع خاص علمی فعالیت می‌كند. یک کرسی یونسکو می‌تواند به‌عنوان واحد جدید آموزشی یا پژوهشی دریک دانشگاه یا نهاد تحقیقاتی درحوزه آموزش عالی برای دوره‌ای چهار ساله تشکیل شود. این واحد باید دارای سرپرست و مدیر علمی برجسته در آن حوزه تخصصی، تعدادی پژوهشگر و اعضای هیئت علمی متخصص و دانشجو و محقق باشد که به انجام تحقیقات در سطوح عالی آموزشی و پژوهشی بر اساس زمینه فعالیت کرسی بپردازند. در حال حاضر یونسكو دارای 618 کرسی دانشگاهی درسرتاسر جهان است .
